Hellup, het klimaat!

Oktober 2021 – Klimaatverandering. Sinds de start van de nieuwe eeuw heeft men er de mond van vol. Het is eng, onafwendbaar en een bedreiging voor de zorgvuldig opgebouwde Westerse Welvaart.

Consumptisme lijkt mij de aanwakkering van verspilling en vervuiling – de prijs van voortuitgang – en daarmee een bron voor ongewenste uitstoot, afval lozingen en dramatische verandering van landschappen vanwege te hoge concentraties CO2. Het klimaat heeft er last van.

Leuzen als ‘De vervuiler betaalt’ en ‘Een beter milieu begint bij jezelf’ worden al decennia schaamteloos ingezet om de machteloze burger vol schuldgevoel te pompen. Ondertussen stijgt de temperatuur wereldwijd met als gevolg, smeltende ijsbergen, stijgende zeespiegels, en een toename van bosbranden, overstromingen en ander ongemak.

Heeft de mens nu wel of niet een invloed op de mondiale weerstoestand?

Wat betreft welvaart hadden de VS en Europa een voortrekkersrol. China, India, Afrika en Zuid-Amerika nemen langzaam maar zeker het stokje over. Zij willen immers ook welvaart. De klimaat- en milieuproblemen stapelen zich daarmee op, want ‘Wet van de remmende voorsprong’. Voedsel- en watertekorten, hoge energieprijzen, CO2-crisis (bron: NOS), onzekere economieën, ontevreden bevolkingen en als klap op de vuurpijl een pandemie die alles en iedereen in de weg zit en dwingende regelgeving voorschrijft.

Elk seizoen is er tegenwoordig een ‘Plaag’ of ‘Crisis’. Voorheen bloeiende economieën remmen af of worden op z’n minst minder voorspelbaar. Geen overheid of industrie die nog iets zinnigs over de toekomst zeggen kan. Die onzekerheid brengt markten, beurzen en economieën aan het wankelen.

Er is ook telkens een nieuwe reden om maatregelen uit te stellen die Moeder Aarde en haar bewoning moeten behoeden voor klimatologisch onheil. Ondertussen zie ik sinds mijn mensenleven – geboren in 1967 – niet veel beweging richting duurzame oplossingen om mondiaal consumptisme af te remmen. Vreemd, want in het afgelopen decennium werd pijnlijk duidelijk dat de maatregelen die milieuvervuiling tegengaan groots en meeslepend dienen te zijn, willen ze nog enig effect hebben.

De onstuitbare groei van de wereldbevolking met 1 miljard mensen per 15 jaar is geen recept voor een zonnige toekomst voor de generaties die komen gaan. Zij die beter willen en kunnen, zullen dat doen. Zij voor wie welvaart een vanzelfsprekende droom is die uitkomt, hebben geen idee en duiken er vol in.

De stand van zaken, een blik in de achteruitkijkspiegel en mijn kijk op de dingen die komen gaan. Je kunt nu nog stoppen met lezen.

Point of no return (PONR)

Het lijkt of de alarmbellen, die al zo lang als ik leef keihard rinkelen, eindelijk gehoord worden. Althans, zo verneem ik van mijn naaste omgeving; een bonte mix van jong en oud, arm en rijk. En ook Generatie Z pakt het anders aan dan hun pappies en mammies. Binnen deze groep van jongelingen lijkt een significant deel behoorlijk bewust, slagvaardig en veel beter georganiseerd dan jeugd in de drie voorgaande decennia ooit was.

Wat blijkt? Bezit is niet altijd nodig en zit soms in de weg, gezond eten was ooit een norm en flexibiliteit lijkt aangeboren. Handig en ik denk prima eigenschappen voor de dag van morgen. De Zedjes zeggen regelmatig ‘nee’, which is good. Nu de rest van de wereld nog. Maar: hoe durf ik mensen in andere landen een welvaart te ontzeggen waarvan ik zo heerlijk profiteerde…?

Als ik de wetenschappers en filosofen ‘die voorbijkomen in mijn dag- en weekbladen en op mijn feeds en chats’ mag geloven, is de Dag des Oordeels niet ver weg. Ik pak de popcorn want goed voorbereid en tot nu toe een fijn leven. Maar voor Gen Zed en de generaties die komen gaan, hou ik toch mijn hart vast. Ik las dit artikel in The New York Times, over een Russisch meetstation op de Noordpool, en besloot toch maar dit blogje te schrijven.

Feiten

Afgezien van een enkele dwaas lijken belangrijke figuren op het wereldtoneel toch wel doordrongen van enkele feiten om blijvend rekening mee te houden.

Een opsomming:

  • Temperaturen stijgen ongeveer twee keer zo snel als het wereldgemiddelde.
  • Woestijnen breiden zich uit.
  • Hittegolven en bosbranden komen vaker voor.
  • De permafrost smelt en gletsjers trekken zich terug.
  • De zeespiegel stijgt en de oceanen worden warmer en zuurder.
  • Hogere temperaturen veroorzaken hevigere stormen en andere weersextremen.
  • Op koraalriffen, bergen en de Noordpool sterven soorten uit of veranderen en verplaatsen zich.
  • Klimaatverandering bedreigt mensen met voedsel- en waterschaarste, meer overstromingen, extreme hitte, meer ziekten en economisch verlies.
  • De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) noemt klimaatverandering de grootste bedreiging voor de wereldgezondheid in de 21e eeuw.

Ook goeiemorgen. Ik zet nog even een kopje thee.

Minder is meer

Bovenstaande opsomming is voor niemand van mijn demografie een verrassing. Je kunt het irritant vinden maar welvaart komt wel degelijk met gebreken. Sinds de Industriële Revolutie, die in het midden van de 18e eeuw in Engeland startte, kwam de vooruitgang en daarmee de welvaart goed op gang. De impact die de mens op de aarde heeft, is vanaf die tijd onmiskenbaar.

Meer welvaart is een betere gezondheid. En dat wil iedereen wel. De wereldbevolking groeide sinds 1750 van 750 miljoen naar bijna 8 miljard nu. Sinds de Tweede Wereldoorlog komen er, mede dankzij de geweldige gezondheidszorg, elke 15 jaar een miljard mensen bij.

Sinds 1750 groeit de wereldbevolking.
Vergelijkbare grafieken zijn er over stijgende zeespiegels, hogere temperaturen, hogere CO2-waarden in de lucht, minder bomen, meer woestijn, verzuring van de oceanen, drogere grond: hoe vind je zelf dat het gaat?
Kijk voor ‘de stand van zaken’ eens op deze Wikipedia pagina.

Met landen als China, India en continenten als Afrika en Zuid-Amerika in de hoogste versnelling zal de groei zeker niet afremmen en daarmee de productie van goederen een vlucht nemen. Fabrieken braken sinds de jaren ’70 geen dikke wolken extreem gif meer, althans in de Westerse landen, maar de onzichtbare milieu- en klimaateffecten stapelen zich op.

Onstuitbare groei

Al die monden moeten gevuld worden. Liefst met hoogwaardig voedsel. En veel, als het kan. Al die nieuwe mensen willen ook een mobieltje, een teevee en een koelkast. Een auto per huishouden. Of een per gezinslid. Een fatsoenlijke woning, met verwarming en stromend water. En nu we toch bezig zijn graag tweemaal per jaar een weekje vakantie, liefst naar een ver land.

En het is mogelijk, want een treinretourtje Amsterdam kost net zoveel als een retourvlucht naar Barcelona. Met dank aan de over elkaar heen buitelende disrupties: het kan altijd meer en goedkoper. Zolang veel mensen het begrijpen, graag willen en de knip trekken om de daad bij het woord te voegen, groeien we in de lengte en breedte.

Net als de westerse regeringen tijdens mijn leven zullen de opbloeiende naties van nu hun bevolking trakteren op Actions vol plastic, supermarkten met goedkoop vlees en winkelcentra die uit hun voegen barsten van de onweerstaanbare verlokkingen. Al mijn goede voornemens (en daarmee die van jou) vallen in het niet bij de massale toename van die welvaart. Ik gun het iedereen van harte. Echt recht van spreken heb ik niet.

Betekent dit nu nooit meer op vakantie naar Japan, geen kekke gympies meer en op naar een veganistische levensstijl? Niet helemaal. Zolang je het moreel verantwoord vindt, koop je wat je denkt dat je nodig hebt en doe je waar je zin in hebt. Belerende overheden en wijzende vingertjes leveren een klagende bevolking op die met verve de kont tegen de krib gooit.

Ik denk zelf dat mijn bewustzijn iets bijdraagt aan ‘een betere wereld’ maar in het niet valt bij de schokkende cijfers van de onstuitbare groei. Wie ziet hoe ‘nu nog’ derde wereldlanden met afval omgaan, begrijpt wat ik bedoel.

Terug in de tijd: 1972

Tijdens wat speurwerk kwam ik een serie interviews van Willem Oltmans tegen. Niet meteen weg zappen nu… Oltmans ken je wellicht van zijn zinderende teevee-optredens uit de jaren ‘80 en ‘90. Zijn echte verdiensten voor de mensheid zijn door velen vergeten. Zoals dit interview met Noam Chomsky (1928-hij leeft nog), bekend van MIT-faam en zijn optredens als taalkundige, filosoof, politiek activist en fel criticus van de mondialisering, de media en het neoliberalisme. Iedereen met interesse in gedragskunde, organisatieprocessen en intelligentie kan niet om Chomsky heen.

In 1972 kwam in opdracht van NGO Club van Rome de MIT-publicatie ‘The Limits to Growth’ uit. De conclusie:

…without substantial changes in resource consumption the most probable result will be a rather sudden and uncontrollable decline in both population and industrial capacity.”

Daar wilde Oltmans natuurlijk meer van weten.

MIT-man Noam Chomsky in een interview:

“The word ‘degrowth’ itself frightens people: it’s like saying you’re going to have to be poorer tomorrow than you are today, and it doesn’t mean that”.

Ik citeer enkele uitspraken van Chomsky uit het interview met Oltmans:

“I don’t think that there’s any doubt whatsoever that their (MIT) general point is qualitatively correct, i.e. (d.w.z. – red.), there are limits to growth, set by natural, by physical and chemical law. It would be inanely (onzinnig – red.) optimistic to simply assume that technology will somehow develop and overcome any problem posed by the finite limits of resources and the finite capacity of the ecological system to tolerate pollution and destruction.

Of course, that’s not the case. There is no doubt, that irrational economic growth will press the limits of natural law at some stage, probably not a very distant stage. This is a prospect which has enormous social consequences.”

Ik lees hier een waarschuwing in. Achteraf bezien in mijn optiek tegen dovemans oren gericht. Chomsky ziet er ook een politieke component in:

“The idea that economic growth will continue without limit has been a very effective device for controlling and limiting demands for redistribution of wealth, for example. And this is quite explicitly understood. (…)

Of course, the privileged are willing to tolerate talk about redistribution only as long as it is rhetoric. They are never willing to see talk translated into action, which means that as soon as the limits of growth are seriously faced, a violent class war might erupt in which the tremendous resources of destruction that are available to the privileged will be used to destroy anyone who challenges privilege – whether it’s a Third World country trying to separate itself from the Western-controlled global economy or whether it’s disaffected groups in the industrial societies themselves.”

Hoppa, wie het nieuws van de afgelopen vijf decennia een beetje volgde, kent de gevolgen.

De zorg voor milieu en klimaat verdwijnt als sneeuw voor de zon als er geld verdient kan worden. In de jaren ’60 zochten Portugezen, Spanjaarden en Grieken werk waar Nederlanders graag hun neuzen voor ophaalden. In de jaren daarna volgden Turkse en Marokkaanse mannen, gevolgd door hun families. Na de Val van de Muur vonden vaklui uit het voormalig Oostblok hun weg naar het vrije westen. Zo hielden landen de vaart er lekker in.

Ondertussen ontstond er een nieuwe type mens. Aan de ene kant de consumerende mens en aan de andere kant een multi-etnisch subproletariaat. Opnieuw met een nare bijvangst: niemand die zich iets aantrekt van de leef- en arbeidsomstandigheden van deze goedkope arbeidskrachten, en een stortvloed aan goedkope spullen en diensten. Misschien toch eens over nadenken als je de pizzabezorger een fooi geeft.

Multi-etnisch subproletariaat

Voor Chomsky is ook deze situatie (inmiddels in veel westerse landen) geen verrassing. Hij zei in 1972 over de nare effecten voor het subproletariaat (het sociale niveau onder de werkende klasse):

“It’s perfectly true that if you can promise to everyone that his lot will be better tomorrow, then even the underprivileged and the dispossessed have reason to accept a society which is strongly prejudiced against them.”

Nee, ik vergeet de technische revolutie niet. Natuurlijk, automatisering, digitalisering en internet brachten veel goeds.

“Anarchist Michail Bakoenin saw the scientific intelligentsia as a new class. It would be the most despotic, the most authoritarian, the most ruthless class that would ever rule in human society, and would control the resources of wealth and knowledge, and force the uneducated masses to live and work and march to the beat of the drum, or words approximately to that effect.”

Voordat het je boven je pet gaat – en voordat ik doe voorkomen alsof ik de wijsheid in pacht heb – stop ik hier voordat dit blog te lang wordt en verwijs naar het complete interview van Oltmans met Chomsky om je meer uitleg en kader te geven. Waar het mij om gaat: al heel lang geleden werden beslissingen gemaakt die leiden tot de wereld van vandaag. Zieners van soms al honderden jaren geleden voorzagen de stand van zaken waar jij en ik nu mee te maken hebben. Het is een fase en de mensen zijn een onderdeel.

Hoe hou ik het uit?

Echt radicaal ben ik allang niet meer. Misschien wat fel en serieus op z’n tijd. Ik hou me bezig met mijn naaste omgeving en zie dat dit effect heeft. En jij? Doe waar je je lekker bij voelt en laat mensen in hun waarde. Always be kind…

Dat de lucht die ik vandaag inadem schoner is dan de regio Rijnmond lucht uit mijn jeugd geloof ik direct. Dat die verbeteringen samen met continue zorg voor omgeving, klimaat en milieu superbelangrijk is, kan ik niet bestrijden. Maar kijk eens naar de afgelopen decennia en de insane groei waar geen eind aan lijkt te komen. Ik kan me er geen zorgen om maken zonder gillend gek te worden. En dat lijkt me ook niet de bedoeling. Dus ik laat het even zo.

Kort en goed geloof ik in veel minder vlees eten, dus een verkleining van de veestapel kan wat mij betreft prima. Zo komt er grond vrij voor woningen en slimmer opgezet stedelijk gebied. Duurzaam is lang met je spullen doen, dus repareren in plaats van weggooien. Minder vliegreisjes, dus dichter bij huis genieten van ontspanning en minder vaak naar het buitenland. Gebruikte dingen kunnen prima: iets is immers maar even nieuw. Denk aan een fiets, auto, huis, kleren. The list goes on.

Addendum

NRC, 26 okt 2022
Rapport: concentratie drie belangrijkste broeikasgassen in 2021 naar recordhoogtes

NOS, 10 juli 2022
Het stikstofprobleem uitgelegd in acht grafieken

New York Times, 22 okt 2021
A dispatch from the Arctic

Club van Rome, 1972
Wikipedia: the limits to growth

Guardian, 15 november 2022
“Methane emissions from 15 meat and dairy companies rival those of the EU.
Combined emissions from 15 companies surpass Russia’s and equate to more than 80% of EU’s methane footprint, study finds.”

Guardian, 3 juni 2023
“Fairly obviously, we could use them less. As an environmentalist once said to me, if you really need a car, buy an old one and use it as little as possible. A sensible thing to do…”

Reality Blindness, Wouter van Dieren, 4 september 2023
“De z.g. Externe Effecten zijn een schandvlek in de economische theorie en door wat True Price heet, kun je die kosten verdisconteren in alle bekende economische handelingen. Daarvoor wordt al een halve eeuw gepleit, en er zit geen schot in, omdat de consequenties een aardverschuiving betekenen voor de uitgaven van de consument en de burger, en ook dat kan de politicus zich niet permitteren.”